Tôi quen biết Tôn Thất Bách từ khi anh còn là một học sinh phổ thông. Bách và các bạn trẻ hay sang sân trường Đại học Tổng hợp gần nhà để chơi bóng rổ. Về sau vì có thêm quan hệ họ hàng gần gũi với vợ tôi nên tình cảm giữa tôi và Bách càng thêm thân thiết. Tôi biết GS Tôn Thất Tùng đã có ý thức từ rất sớm là bồi dưỡng cho Bách một sức khỏe tốt và một ý chí tự vươn cao. Chính bóng rổ là môn chơi giúp ích rất nhiều cho cả hai việc này. GS. Tùng và bà Vi Nguyệt Hồ không hề thúc ép Bách phải vùi đầu vào sách vở khi đi học . Chính vì vậy trong những năm Bách học Đại học tôi vẫn thường xuyên gặp Anh trên sân bóng rổ. Chỉ khi bắt tay vào sự nghiệp phẫu thuật mới là lúc Bách luôn luôn nhận được sự kèm cặp chặt chẽ về chuyên môn của Bố và Mẹ – hai chuyên gia gắn bó suốt đời bên nhau trong sự nghiệp phẫu thuật . Với trí thông minh Trời cho, với sức khỏe rất tốt , với sự dìu dắt tận tình của bố mẹ và với một tấm lòng nhân ái rộng lớn Tôn Thất bách đã xứng đáng nối nghiệp Cha. Anh trở thành nhà phẫu thuật nổi tiếng , trở thành Viện sĩ Viện Hàn lâm phẫu thuật Paris, một vinh dự cao cả mà trước đây. Cha anh đã được tôn vinh. Anh gắn bó với Bệnh viện bất kể giờ giấc nào khi có bệnh nhân cần đến bàn tay khéo léo, trí tuệ minh mẫn và kinh nghiệm phong phú mà anh đã tiếp thu được từ các người Thầy và trước hết là từ Cha Mẹ mình. Anh còn là người Thầy tận tụy của rất nhiều lớp bác sĩ trẻ và thật xứng đáng với danh hiệu cao quý: Nhà giáo Nhân dân - một danh hiệu mà trước đây thường chỉ được phong cho các nhà giáo lão thành.        

Việc người cha yêu quý của Anh - giáo sư Tôn Thất Tùng ra đi dột ngột ở tuổi 70 đã từng đem lại cho nhân dân cả nước một niềm đau thương vô hạn. Đám tang Giáo sư là một trong những đám tang lớn nhất ở nước ta. Dân chúng Thủ đô tự động đứng suốt dọc hai bên đường dẫn tới Nghĩa trang Mai Dịch. Một niềm an ủi lớn lao cho gia đình là ở chỗ ông đã truyền lại được tài năng phẫu thuật hiếm có và tấm lòng thương yêu bệnh nhân bao la cho người con trai yêu quý - BS. Tôn Thất Bách. Tên của Bách chính do Bác Hồ đặt cho. Trong hồi ký của mình GS Tôn Thất Tùng kể rằng : ” Thường sau khi tiêm thuốc cho Bác , Bác hay giữ tôi lại để hỏi chuyện công việc hay gia đình. Biết tôi đã có con trai đầu lòng Bác nói: Để tôi đặt tên cho nó. Tên chú có bộ Mộc, nên đặt cho con chú tên Bách. Cho mãi đến năm 1968, một năm trước khi Bác mất, trong một buổi họp, Bác vẫn còn hỏi thăm cháu Bách” ( Tôn Thất Tùng, Cuộc đời và sự nghiệp, NXB Y học, 2002, tr.39).

Bách trưởng thành lên chính bằng lòng yêu nghề, thương yêu người bệnh và tôn trọng đồng nghiệp. Chị nhớ tới những ngày gian khổ và so sánh với những sự đổi mới vượt bậc của BV Việt Đức hôm nay. Trong nhiều năm vừa là Phó Giám đốc của Bệnh viện lại vừa là Hiệu trưởng Trường Đại học Y Hà Nội Anh vẫn không tuần lễ nào không cầm dao mổ. Các ca mổ khó nhất về gan , về sỏi trong những đường mật nhỏ trong gan , về các phẫu thuật tim mạch ... mọi người thường dành cho anh thực hiện các động tác quyết định ( sau khi các đồng nghiệp của Anh đã làm trước các bước chuẩn bị). Với việc tiếp thu kỹ thuật mổ gan khô- một sáng tạo lớn trong việc thắt động mạch gan trước khi cắt gan mà GS .Tôn Thất Tùng đã phát minh, VS. Bách đã thực hiện không những thành thục mà còn rút ngắn được thời gian cắt gan đến mức kỷ lục - tức là chỉ cần 2-3 phút mà thôi (!)        

Sau khi hoàn thành hai nhiệm kỳ Hiệu trưởng Trường Đại học Y Hà Nội, tháng 7 năm vừa qua VS. Bách chính thức được giao làm nhiệm vụ Giám đốc Bệnh viện Việt Đức. Bây giờ thì ngày nào Anh cũng mổ và vẫn là những ca mổ rất khó mà đồng nghiệp dành cho anh. Bên cạnh đó là việc tập trung tổ chức lại các khâu quản lý ở cái Bệnh viện phẫu thuật đầu ngành này. Anh muốn cải tiến để sao cho phục vụ được bệnh nhân tốt hơn, hiệu quả hơn và còn để sao cho đời sống của cán bộ công nhân viên của Bệnh viện được nâng cao lên một cách đáng kể bằng các con đường chính đáng.           

Nêu cao tấm gương y đức không chỉ cho riêng mình mà bằng những quy tắc rất khoa học VS. Bách đã làm cho BV Việt Đức ngày càng có uy tín cao đối với bệnh nhân. Theo quy trình hiện nay các bác sĩ phẫu thuật chỉ tiếp xúc với bệnh nhân khi đã làm xong các thủ tục trước khi được đưa vào phòng mổ . Gia đình muốn hối lộ trước khi mổ cũng không có điều kiện. Hơn nữa một quy định rất nghiêm ngặt là nếu ai vi phạm nguyên tắc cấm vòi vĩnh trước khi mổ sẽ bị cho thôi việc. Những nguyên tắc đó cùng với việc làm cho người thầy thuốc đủ sống đã làm bớt đi rất nhiều các hiện tượng tiêu cực trong bệnh viện. Gần đây việc khánh thành các nhà tạm trú cho gia đình bệnh nhân đến chăm sóc người thân là một quyết định táo bạo và đầy lòng nhân ái của Anh , được xã hội đánh giá rất cao.

1. Bách còn là một trong những khuôn mặt quen thuộc trong ba nhiệm kỳ Quốc hội liên tiếp. Tôi được sinh hoạt cùng Anh trong hai nhiệm kỳ Quốc hội Khóa X và XI và nhận thấy bao giờ tiếng nói của Anh cũng là tiếng nói bênh vực cho các quyền lợi chính đáng của các cán bộ y tế, tháo gỡ các chuyện bức súc trong sự nghiệp bảo vệ sức khỏe cho nhân dân và nhất là trong việc chữa bệnh cho người nghèo . Khi cần thiết Anh có thể nói khá gay gắt nhưng bao giờ cũng kèm theo những biện pháp khả thi mà nếu nghe theo Anh chắc là có thể góp phần khắc phục được các thực trạng khó khăn không nhỏ của ngành Y tế hiện nay.           

Sự ra đi quá sớm của PGS.VS. Nhà giáo nhân dân Tôn Thất Bách làm cho nhân dân cả nước vô cùng đau xót và thương tiếc. Nhiều người chưa một lần gặp Anh, nhưng uy tín và tài năng của Anh thì hầu như ai cũng biết. Hình ảnh và những lời phát biểu của anh tại Quốc hội cũng như các bài giảng về bệnh tật được phản ánh qua màn ảnh nhỏ đã thấm sâu vào tâm trí của nhiều tầng lớp nhân dân. Anh không chỉ để lại một sự nghiệp vẻ vang về y học , về đào tạo mà còn có được những cống hiến lớn lao trong nhiều hoạt động xã hội.          

Nhân dân sẽ không bao giờ quên những cống hiến và nhân cách đẹp đẽ của hai cha con Tôn Thất Tùng - Tôn Thất Bách, hai cây tùng bách của ngành phẫu thuật Việt Nam.

                                                                                                                                GSTS. Nguyễn Lân Dũng

In bài viết